Κάτασπρα εκκλησάκια διασκορπισμένα σε κάθε γωνιά της Πάρου, άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία του τόπου και πλήρως εναρμονισμένα με το κυκλαδίτικο τοπίο. Συνολικά 450 είναι οι εκκλησίες, εντός και εκτός οικισμών, με κύριο χαρακτηριστικό τους τη μεγαλοπρέπεια και την παρουσία του ονομαστού παριανού μαρμάρου στα βασικά δομικά τους στοιχεία. Τα περισσότερα ξωκκλήσια κτίστηκαν κυρίως κατά τον 16ο – 17ο αιώνα οπότε η Εκκλησία της Πάρου γνωρίζει μεγάλη ακμή.
Παναγία η Εκατονταπυλιανή
Σύμφωνα με την παράδοση το αρχικό κτίσμα του ναού αυτού ήταν έργο του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μέγα και Αγίου Κωνσταντίνου προς εκπλήρωση επιθυμίας της μητέρας του, της Αγίας Ελένης. Και οι δύο ονομασίες του ναού Εκατονταπυλιανή και Καταπολιανή φέρονται σε παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αιώνα, η επίσημη όμως ονομασία είναι Εκατονταπυλιανή, όπουσύμφωνα με την παράδοση 99 πύλες (πόρτες) είναι φανερές ενώ η 100η θα φανερωθεί με το άνοιγμα αντίστοιχης μυστικής πόρτας που βρίσκεται στην Αγιά Σοφιά.
Το παλαιοχριστιανικό κτιριακό σύμπλεγμα της Καταπολιανής αποτελείται από την κεντρική μεγάλη σταυρική τρουλαία βασιλική που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το σύγχρονό της παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου στα βορειοανατολικά και το μεταγενέστερο Βαπτιστήριο στα νότια. Οι αναστηλωτικές και ανασκαφικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στην Καταπολιανή από τον Α. Ορλάνδο (1959-1964) αποκατέστησαν την αρχική μορφή του συγκροτήματος και αποκάλυψαν το δυτικό αίθριο. Η μεγάλη σταυρική βασιλική, χρονολογείται στην εποχή του Ιουστινιανού, γύρω στα μέσα του 6ου αι. Είχε κτιστεί πάνω σε πρωιμότερη τρίκλιτη βασιλική, που πατά στο ψηφιδωτό δάπεδο κοσμικού κτηρίου, ίσως γυμνασίου, των αρχών του 4ου αι.
Η παράδοση αποδίδει την ανέγερση του ναού της Θεοτόκου σε αυτοκρατορική χορηγία και η ποιότητα του διακόσμου και η κατασκευή του, συνηγορούν στην άποψη αυτή. Στο συγκρότημα σώζονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και σπαράγματα τοιχογραφιών. Το σύμπλεγμα της Καταπολιανής πλαισιώνεται από μικρά παρεκκλήσια και συγκρότημα διώροφων κελλιών και υψηλού περιβόλου, που οι οικοδομικές τους φάσεις χρονολογούνται στο 17ο και 18ο αι.. Στους χώρους και στα κελλιά της Εκατονταπυλιανής διαφυλάσσονται σήμερα δύο ενδιαφέρουσες συλλογές. Παλαιοχριστιανικά γλυπτά και επιγραφές από το σύνολο των βασιλικών της Πάρου αποτελούν σημαντική συλλογή του είδους τους στις Κυκλάδες.
Ταξιάρχης
Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο μέσα στον κεντρικό δρόμο της Παροικίας στην Πάρο. Από τη Νότια πλευρά συνδέται με την Αγία Παρασκευή. Στην είσοδο ξεχωρίζουν η μετώπη και δύο κίονες από μάρμαρο. Στην πίσω πλευρά του ναού υπάρχει μονότοξο καμπαναριό. Στο εσωτερικό του θα δείτε αρκετές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και εικόνες του 18ου και του 19ου αιώνα.
Αγία Άννα
Λευκό καμαροσκέπαστο εκκλησάκι κατασκευασμένο από μαρμάρινα μέλη αρχαίων ναών. Είναι σε επαφή με τον φράγκικο πύργο του Κάστρου. Επίσης η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε κορμό αρχαίας κολώνας.
Άγιος Νικόλαος ο Θαλασσίτης
Μπροστά στο λιμάνι, κάτω από την Εκατονταπυλιανή είναι χτισμένη η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Σταυροειδής ναός με οκταγωνικό τρούλο και βαθμιδωτό μονότοξο καμπαναριό. Λόγω της θέση του ο ναός δέχεται πολλούς επισκέπτες, κυρίως ταξιδιώτες που τον επισκέπτονται για να προσκυνήσουν και ν’ ανάψουν ένα κερί στη χάρη του. Στη βόρεια πλευρά, προς τον δρόμο, υπάρχει μια τοξωτή εσοχή, στηριγμένη σε κίονες, που είναι ο τάφος του κτήτορα. Το εκκλησάκι αυτό έχει κριθεί διατηρητέο.
Αγία Αικατερίνη
Ανάμεσα στα στενά σοκάκια, στο Απάνω χωριό των Λευκών, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Δίκλιτο παρεκκλήσι (1726) που φέρει εντυπωσιακό πυργοειδές καμπαναριό και δύο καμπάνες, ενώ τα δύο κλίτη αλλά και οι δύο νάρθηκες συνδέονται με τέσσερις χαμηλούς θόλους. Το βόρειο κλίτος του ναού είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αθανάσιο.
Αγία Τριάδα
Ο ναός της Αγίας Τριάδας είναι ο δεύτερος μεγαλοπρεπέστερος στην Πάρο, μετά την Εκατονταπυλιανή. Επιβλητικός, μεγαλοπρεπής έχει δεσπόζουσα θέση στα ανατολικά του χωριού των Λευκών. Εχει κηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Όλα τα μαρμάρινα μέρη του ναού είναι κατασκευασμένα από λευκό Παριανό μάρμαρο. Τα κωδωνοστάσια, πραγματικά αριστουργήματα, είναι εξαιρετικό δείγμα δουλειάς των λαϊκών μαρμαρογλυπτών. Θεμελιώθηκε το 1830 στη θέση τριών μικρών ναών που ήταν αφιερωμένοι στην Ανάληψη του Χριστού, στον Αγ. Γεώργιο και στην Αγ. Άννα και αποπερατώθηκε το 1835. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική, με υπερυψωμένο και αμφικλινές το μεσαίο κλίτος, το οποίο σκεπάζεται από κεραμοσκεπή. Υπερυψωμένα, δεξιά και αριστερά από την κεντρική πύλη, δεσπόζουν δύο επιβλητικά μαρμάρινα κωδωνοστάσια, εξαιρετικό δείγμα δουλειάς από επιδέξιους μαρμαρογλύπτες. Μαρμάρινοι είναι και οι τέσσερις διπλοί κίονες που στηρίζουν το πρόπυλο του ναού. Στην εσωτερική του πλευρά βρίσκονται οι τρεις πύλες. Πάνω από την κεντρική υπάρχει κεραμική απεικόνιση της Αγίας Τριάδος, έργο της γνωστής αγγειογράφου Βιργινίας Κυδωνιέως. Οι τοιχογραφίες και οι εικόνες του ναού είναι δείγματα λαϊκής αγιογραφίας του 19ου αιώνα αλλά και μεταγενέστερων αγιογράφων.
Άγιος Κωνσταντίνος και Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
Πρόκειται για δυο ξωκλήσια, που βρίσκονται πλάι-πλάι στην κορυφή του κάστρου της Παροικίας. Θεμελιώθηκαν στα ερείπια αρχαϊκού ναού και επικοινωνούν μεταξύ τους. Ο Άγιος Κωνσταντίνος είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, με μονότοξο βαθμιδωτό καμπαναριό, μαρμάρινη πόρτα με ανάγλυφη διακόσμηση και προαύλιο μικρό που στηρίζεται σε τρεις κίονες, που καταλήγουν σε τέσσερα τόξα. Στο εσωτερικό υπάρχει μαρμάρινη γλυπτή διακόσμηση και το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο επίχρυσο.
Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος
Ένα από τα παλαιότερα ξωκλήσια της Πάρου της Βυζαντινής περιόδου (12ος – 13ος αιώνας) και βρίσκεται στο Κάτω Μαράθι, στο δρόμο που πηγαίνει από την Παροικία προς τις Λεύκες. Μικρός ναός με τρούλο, κατάλευκος, που διακρίνεται από το δρόμο μέσα στους αμπελώνες. Στην πρόσοψή του, πάνω από το νότιο κλίτος, υψώνεται τοό μονότοξο κτιστό καμπαναριό.
Ευαγγελίστρια
Μικρό ξωκλήσι μέσα στον οικισμό Σωτήρες, που χρονολογείται από τα τέλη του 13ου αιώνα. Είναι μια εκκλησία βασιλικού ρυθμού, με κυλινδρικό τρούλο εξωτερικά, ενώ εσωτερικά έχει σχήμα κόλουρου κώνου.
Άγιος Νικόλαος
Το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικόλαου, προστάτη των καϊκιών και των αλιευτικών, βρίσκεται στην είσοδο του γραφικού λιμανιού της Νάουσας, απέναντι από το βενετσιάνικο κάστρο. Διαθέτει μονόκλιτη θολωτή βασιλική, που έχει ένα τοξοειδές καμπαναριό. Το φωτισμένο κάστρο και ο μικρός ναός δίνουν μια όμορφη νότα στο μικρό λιμάνι της Νάουσας και είναι σημείο όπου σταματούν όλοι οι επισκέπτες και οι τουρίστες.
Άγιος Νικόλαος Μοστράτος
Ο Άγιος Νικόλαος Μοστράτος είναι κτισμένος μέσα στον παραδοσιακό οικισμό της Νάουσας. Αποτελείται από μονόκλιτη θολωτή βασιλική και από έναν επιπεδόστεγο νάρθηκα. Έχει ένα πανέμορφο καμπαναριό με μαρμάρινα κολωνάκια. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο, βυζαντινού ρυθμού.
Ευαγγελισμός
Μικρό παρεκκλήσι στην Μάρπησσα που αποτελείται από τρία κλίτη. Το ένα κλίτος έχει τρούλο, ενώ τα άλλα δύο έχουν καμαροσκεπή. Τα κλίτη συνδέονται μεταξύ τους με καμάρες που στηρίζονται σε αρχαίες μαρμάρινες κολώνες. Έχει δίτοξο καμπαναριό και ένα ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.